از زمان پیدایش بیت کوین، این ارز دیجیتال که در ابتدا با استقبال و درک محدودی مواجه بود، به یکی از با ارزشترین داراییهای جهان تبدیل شده و تعداد طرفداران آن به طور پیوسته افزایش یافته است. ظهور بیت کوین، موجی از نوآوریها را در حوزه مالی به همراه داشته است؛ از ارزهای دیجیتال جدید گرفته تا فناوریهای پیشرفتهای چون قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) و اپلیکیشنهای غیرمتمرکز (dApps). اما چه چیزی باعث ارزشمند بودن بیت کوین شده است؟
بیت کوین، اولین و شناختهشدهترین ارز دیجیتال، نقش انقلابی در سیستمهای مالی جهان ایفا میکند. از سال ۲۰۰۹ تاکنون، این ارز به یکی از قابل اعتمادترین و محبوبترین داراییها تبدیل شده است. علاوه بر کارکرد آن بهعنوان وسیلهی تبادل، بیت کوین بهعنوان یک دارایی سرمایهای با پتانسیل حفظ و افزایش ارزش نیز شناخته میشود. در ادامه، به دلایل ارزشمندی این ارز دیجیتال خواهیم پرداخت.
بیشتر بخوانید:
علت ارزشمند بودن بیت کوین چیست؟
بیت کوین (Bitcoin) بهعنوان یک سیستم انتقال پول کارآمد در فضای دیجیتال شناخته میشود؛ سیستمی غیرمتمرکز با قوانین شفاف که میتواند جایگزینی برای پولهای دولتی تحت کنترل بانکهای مرکزی باشد. این مقاله به بررسی عوامل تعیینکنندهی ارزشمند بودن بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال میپردازد. اگرچه این ارزها بهعنوان جایگزینی برای پولهای سنتی مطرح هستند، پرسش اصلی این است: چه ویژگیهایی به آنها ارزش میبخشد؟
ارزش هر ارز، چه بهعنوان ذخیرهی ارزش و چه بهعنوان وسیلهی مبادله، از ویژگیهای ذاتی آن نشأت میگیرد. ارزهای موفق معمولاً شش ویژگی کلیدی دارند: کمیابی، تقسیمپذیری، سودمندی، قابلیت حمل، دوام و امنیت (عدم تقلب). بیت کوین بسیاری از این ویژگیها را داراست و به همین دلیل ارزشمند است؛ با این حال، بهعنوان روش پرداخت در برخی بازارها هنوز پذیرفته نشده است. علاوه بر این، چالشهایی در زمینهی ذخیرهسازی و مبادلهی بیت کوین، قابلیت انتقال و سودمندی آن را تحت تأثیر قرار داده است.
گفتنی است که در صورت دستیابی بیت کوین به ۱۵ درصد از سهم بازار جهانی ارز (با فرض استخراج کامل ۲۱ میلیون بیت کوین)، قیمت هر بیت کوین میتواند به حدود ۵۱۴ هزار دلار برسد.
چرا ارزهای دیجیتال با ارزش هستند؟
از گذشتههای دور، معیار ارزش هر کالا یا خدمت، توانایی آن در حفظ ارزش در گذر زمان بوده است. فلزات گرانبها و کالاهای با ارزش ثابت، بهدلیل پایداری نسبیشان، همواره بهعنوان ابزارهای مبادلهی مطمئن مورد استفاده قرار میگرفتند. اما پیچیدگیهای سیستم مبادلهی مستقیم کالا به کالا، انسانها را به سمت خلق نظامهای پولی پیچیدهتر سوق داد. سکهها، با ارزش ذاتی وابسته به فلزات گرانبهای سازندهشان، نمونهای از این تلاشها هستند و تا امروز نیز بهعنوان داراییهای با ارزش نسبی شناخته میشوند.
با گذشت زمان، پول کاغذی جایگزین سکهها شد. این پولها، برخلاف سکهها، هیچ ارزش ذاتیای ندارند و ارزششان از پشتوانهی دولتها و اعتماد عمومی نشأت میگیرد. تغییر به سیستم پولی فیات، با کنار گذاشتن استاندارد طلا در بسیاری از کشورها، عملی شد. در این سیستم، ارزش ارزهای ملی توسط دولت تعیین میشود و هیچ کالای فیزیکی پشتوانهی آن نیست. کمیابی و پذیرش عمومی، دو عامل اصلی تعیینکنندهی ارزش این ارزها هستند.
امروزه، اکثر ارزهای معتبر جهانی، ارزهای فیات هستند. این سیستم، علیرغم نوسانات احتمالی، بهعنوان پایدارترین و کارآمدترین سیستم پولی در جهان پذیرفته شده است.
مقایسه ویژگیهای بیت کوین و ارزهای فیات
همانطور که پیشتر اشاره کردیم، برای موفقیت یک ارز، شش ویژگی اصلی وجود دارد: کمیابی، تقسیمپذیری، سودمندی، قابلیت حمل، دوام و عدم امکان تقلب. در این بخش، هر یک از این ویژگیها را در ارزهای فیات و بیت کوین بررسی کرده و مقایسه میکنیم تا علت ارزشمند بودن بیت کوین بهتر مشخص شود.
کمیاب بودن
حفظ ارزش یک ارز، بهشدت به کنترل میزان عرضه آن وابسته است. فراوانی بیش از حد پول، به تورم و در نهایت، به بحران اقتصادی میانجامد. از سوی دیگر، کمیابی شدید نیز میتواند مشکلات اقتصادی جدی بهوجود آورد. اقتصاددانان، به نقش تعیینکنندهی میزان پول در گردش در سلامت اقتصاد، توجه ویژهای دارند.
دولتها، برای کنترل عرضه ارزهای فیات، از ابزار چاپ پول استفاده میکنند. با تعیین نرخ تورم هدف (مثلا ۲ درصد در ایالات متحده)، آنها به طور پیوسته ارزش پول ملی را تعدیل میکنند.
برخلاف ارزهای فیات، بیت کوین از یک محدودیت ذاتی در عرضه برخوردار است. بر اساس پروتکل اولیهی آن، تنها ۲۱ میلیون بیت کوین قابل استخراج وجود دارد. این محدودیت ذاتی، در تضاد با توانایی بانکهای مرکزی در چاپ بیحدوحصر پول، به ایجاد کمیابی و افزایش بالقوهی ارزش بیت کوین در درازمدت میانجامد.
محدودیت عرضه بیت کوین، آن را به داراییای با پتانسیل حفظ ارزش در بلندمدت تبدیل کرده است. علاقهی سرمایهگذاران به بیت کوین و القاب دادهشده به آن، مانند «طلای دیجیتال»، گواهی بر این ادعاست.
اما بیت کوین چگونه تولید و توزیع میشود؟ پاسخ در فرایند “استخراج” نهفته است. ماینرها با تأیید تراکنشها و ایجاد بلاکهای جدید در شبکه، بهعنوان پاداش، بیت کوین دریافت میکنند. این پاداش، در ابتدا ۵۰ بیت کوین برای هر بلاک بود، اما بهطور برنامهریزیشده، هر ۲۱۰ هزار بلاک (تقریباً هر چهار سال) به نصف کاهش مییابد (هاوینگ). این مکانیسم، کمیابی بیت کوین را تضمین میکند.
در مجموع، محدودیت عرضه و کمیابی ذاتی بیت کوین، که اصل بنیادین در اقتصاد دیجیتال محسوب میشود، بهطور بالقوه، از ارزش آن در برابر تورم محافظت میکند.
تقسیم پذیری
قابلیت تقسیمپذیری، از ویژگیهای اساسی هر ارز موفق است. برای ایفای نقش واسطهی مؤثر در مبادلات، یک ارز باید به واحدهای کوچکتر قابل تقسیم باشد تا بتواند ارزش کالاها و خدمات را دقیقاً منعکس کند.
بیت کوین نیز تا هشت رقم اعشاری قابل تقسیم است. کوچکترین واحد آن، ساتوشی (۰.۰۰۰۰۰۰۰۱ بیت کوین)، امکان انجام تراکنشهایی با ارزشهای بسیار کم را فراهم میکند و میلیونها ساتوشی در حال گردش هستند.
در مقایسه با ارزهای فیات مانند دلار (قابل تقسیم تا سنت، یعنی یک صدم)، قابلیت تقسیمپذیری بیت کوین بسیار بیشتر است (تا یک صد میلیونم). بنابراین، حتی با افزایش شدید قیمت بیت کوین، صاحبان مقادیر کوچک آن نیز میتوانند بهراحتی معاملات خود را انجام دهند. این ویژگی، از عوامل مهم محبوبیت بیت کوین محسوب میشود.
سودمندی
کارایی یک ارز در جامعه به قابلیت استفادهی آسان و قابل اعتماد آن بستگی دارد. ارزها به عنوان واسطهای برای تسهیل مبادلات کالا و خدمات طراحی شدهاند و از مبادلات مستقیم کالا به کالا جلوگیری میکنند. در این راستا، قابلیت جابجایی آسان، برتری ارز نسبت به کالاهای سنگین و کمجابجایی مانند فلزات گرانبها را نشان میدهد.
بیت کوین با استفاده از فناوری بلاک چین، مزیت قابلتوجهی در این زمینه دارد. این فناوری به عنوان یک دفتر کل توزیعشده و غیرمتمرکز، نیاز به واسطهها و اعتماد متقابل را در معاملات حذف میکند. غیرمتمرکز بودن سیستم و حذف واسطهها، آزادی عمل و انعطافپذیری بینظیری را برای کاربران بیت کوین به ارمغان میآورد.
قابلیت حمل
جابجایی آسان پول، عامل کلیدی کارایی یک سیستم اقتصادی است. ارزهای فیات، با قابلیت انتقال ساده بین افراد و کشورها، نقش مهمی در تسهیل معاملات بینالمللی و حل مشکلات اقتصادی ایفا کردهاند.
اما بیت کوین با ارائه رویکردی انقلابی در این زمینه، جابجایی پول را به سطح جدیدی ارتقا داده است. عدم وابستگی به شکل فیزیکی و وجود شبکهی گستردهی صرافیهای دیجیتال، انتقال بیت کوین را در هر زمان و مکان ممکن ساخته است. دسترسی به کیف پول دیجیتال، تنها پیشنیاز این فرایند سریع و کمهزینه است. هزینهی تراکنشهای بیت کوین بهطور قابلتوجهی کمتر از ارزهای فیات بوده و سرعت انتقال نیز بسیار بالاتر است (کمتر از ۱۰ دقیقه). این ویژگیهای منحصر به فرد، بیت کوین را به گزینهای بسیار کارآمد برای انتقال ارزش تبدیل کردهاند.
دوام
پایداری و دوام، عوامل حیاتی در تعیین کارایی یک سیستم پولی هستند. ارزهای فیات، به دلیل ماهیت فیزیکی خود، در معرض آسیبهایی مانند پارگی، سایش و از بین رفتن هستند. این امر میتواند منجر به کاهش ارزش و حتی از دست رفتن کامل پول شود.
در مقابل، بیت کوین به عنوان یک ارز دیجیتال، از این محدودیتها مصون است. ماهیت غیرفیزیکی بیت کوین، آن را در برابر آسیبهای فیزیکی مصون نگه میدارد. با این حال، این بدان معنا نیست که بیت کوین در برابر خطرات مصون است. خطاهای انسانی مانند ارسال به آدرس اشتباه یا از دست رفتن کلیدهای خصوصی کیف پول دیجیتال، میتوانند منجر به از دست رفتن دائمی داراییهای دیجیتال شوند. بنابراین، امنیت و مدیریت صحیح کیف پول دیجیتال، برای حفظ دوام داراییهای بیت کوین ضروری است.
تقلبی نبودن
مقاومت در برابر جعل، از ویژگیهای اساسی هر سیستم پولی موفق است. ارزهای فیات، با وجود اقدامات امنیتی، همواره در معرض خطر جعل قرار دارند. جعل پول میتواند به بیثباتی اقتصادی، کاهش اعتماد عمومی و در نهایت، نابودی سیستم پولی منجر شود.
در مقابل، بیت کوین با استفاده از تکنولوژی بلاک چین و رمزنگاری پیشرفته، سطح بالایی از امنیت در برابر جعل ارائه میدهد. ساختار غیرمتمرکز و پیچیده بلاک چین، جعل بیت کوین را تقریباً غیرممکن میسازد. محدودیت تعداد کل بیت کوینها به ۲۱ میلیون و استفاده از کلیدهای خصوصی و عمومی، از دیگر عوامل مؤثر در امنیت و غیرقابل جعل بودن این ارز دیجیتال هستند. هرگونه تلاش برای ایجاد بیت کوین جعلی یا دستکاری تراکنشها، به سرعت توسط شبکه تشخیص داده و رد میشود.
چالشهای بیت کوین
مباحث پیرامون بیت کوین بهعنوان یک دارایی دیجیتالی، فراتر از جنبههای فنی آن، ابعاد اقتصادی و اجتماعی قابل تاملی را نیز در بر میگیرد. اگرچه بیت کوین از مزایای قابلتوجهی نسبت به ارزهای فیات برخوردار است، اما چالشهای ذاتی آن، کارایی و پذیرش گسترده آن را تحت تأثیر قرار میدهند.
یکی از نقاط ضعف کلیدی بیت کوین، ماهیت متزلزل آن بهعنوان ذخیره ارزش است. برخلاف ارزهای فیات که غالباً از پشتوانه کالایی یا دولتی بهرهمند هستند، ارزشمند بودن بیت کوین به طور عمده ناشی از عوامل ذهنی همچون اعتماد سرمایهگذاران و تقاضای بازار است. این امر، بیت کوین را در معرض نوسانات شدید قیمتی قرار میدهد و شباهتهایی بین عملکرد آن و حبابهای اقتصادی ایجاد میکند. بهعبارتدیگر، تا زمانی که بیت کوین بهطور کامل بهعنوان وسیله مبادله پذیرفته نشود، نقش آن بهعنوان ذخیره ارزش همواره با تردید همراه خواهد بود.
علاوه بر این، محدودیتهای ذاتی در زمینه ذخیرهسازی امن، انتقال و مبادله بیت کوین، از دیگر چالشهای پیش روی آن هستند. حوادث متعدد هک، سرقت و کلاهبرداری در بازار ارزهای دیجیتال، نگرانیها در باب امنیت این دارایی را افزایش دادهاند.
عدم قطعیتهای قانونی و نگرشهای متغیر دولتها نسبت به بیت کوین، از موانع اساسی در مسیر پذیرش جهانی آن به عنوان یک ارز جایگزین محسوب میشوند. این عدم قطعیت میتواند بهطور قابل توجهی بر پذیرش گسترده بیت کوین به عنوان یک وسیله مبادله بینالمللی تأثیر منفی بگذارد. بنابراین، با وجود پتانسیلهای ذاتی بیت کوین، توجه به محدودیتها و چالشهای پیشروی آن، برای ارزیابی دقیق نقش و آینده آن ضروری است.
بیت کوین در مقابل ارزهای فیات
در این رکود اقتصادی در جهان، بیت کوین برخلاف ارزهای فیاتِ در حالِ نزول، رشدی شتابان را تجربه میکند. اما رقابت بیت کوین با ارزهای فیات فراتر از این چالش اقتصادی است.
بیت کوین، در میان طرفداران ارزهای دیجیتال، “طلای دیجیتال” یا “پول آینده” نامیده میشود. محدودیت عرضه ۲۱ میلیون واحدی و قدرت محاسباتی شبکهی آن (بالغ بر ۱۲۰ اگزاهش بر ثانیه) به آیندهای روشن برای بیت کوین بهعنوان یک قدرت مالی جهانی امید میبخشد.
پس از نزدیک به یک دهه، بیت کوین به یازدهمین ارز پرمعاملهی جهان تبدیل شده است. پیشی گرفتن از روبل روسیه در نوامبر گذشته، جایگاه آن را بهعنوان داراییای ارزشمندتر، بیش از پیش تثبیت کرد.
در ابتدای بحران کرونا، سرنوشت بیت کوین و ارزهای فیات در هالهای از ابهام فرو رفته بود. اما بیت کوین در سال ۲۰۲۰، با وجود نوسانات شدید و سقوط چشمگیر در “پنجشنبه سیاه” مارس، رشد حیرتانگیزی حدود ۱۲۰ درصدی را تجربه کرد.
پیشبینی میشود بستههای محرک اقتصادی و تزریقهای مالی گسترده، ارزش ارزهای فیات را بهطور قابلتوجهی کاهش دهد. اگر روند صعودی بیت کوین ادامه یابد، این ارز دیجیتال میتواند فراتر از جایگاه فعلی خود در نظام پولی جهانی قرار گیرد.
تاریخچهی ارزهای ذخیره جهانی، سرشار از نوسانات و تغییرات است. در طول شش دورهی پولی از سال ۱۴۵۰ تاکنون، هیچ ارزی بیش از ۱۱۰ سال سلطهی جهانی خود را حفظ نکرده است. با گذشت ۹۵ سال از سلطهی دلار آمریکا بهعنوان ارز ذخیره، برخی کارشناسان این را نشانهای از تحولات قریبالوقوع در نظام مالی جهانی میدانند.
سخن پایانی
بیتکوین با ویژگیهای کلیدیاش، یعنی عدم تمرکز و جلوگیری از تولید بیرویه پول، به عنوان یک نوآوری مالی مهم به شمار میآید که افقهای جدیدی برای نظام اقتصادی آینده باز میکند. این ارز میتواند بهعنوان ابزار سرمایهگذاری و وسیلهای برای تراکنشهای مالی و خرید از فروشگاههای آنلاین مورد استفاده قرار گیرد. قابلیتها و کاربردهای متنوع بیتکوین به حفظ ارزش آن کمک میکند.